Lốc xoáy

Lốc xoáy hay vòi rồng (tiếng Anh: tornado) là hiện tượng một luồng không khí xoáy tròn mở rộng ra từ một đám mây dông xuống tới mặt đất.

Nguồn gốc hình thành

Lốc xoáy phát triển từ một cơn dông, thường từ ổ dông rất mạnh hay siêu mạnh, nên ở đâu có dông dữ dội là ở đó có thể có lốc xoáy, song cũng may là nó rất hiếm. Cũng có khi nó sinh ra từ một dải gió giật mạnh (được gọi những đường tố) hay từ một cơn bão. Người ta cho rằng khi không khí ở lớp bên trên lạnh đè lên lớp không khí nóng ở phía dưới, không khí nóng sẽ bị cưỡng bức chuyển động lên rất mạnh. Nhưng khi lốc xoáy xảy ra trên mặt nước thì thường lại không thấy đối lưu và cũng không thấy sự khác biệt nhiệt độ giữa các lớp. Vì vậy nguyên nhân lốc xoáy con người vẫn chưa hoàn toàn hiểu được hết.

Tuy vậy, phần lớn lốc xoáy được hình thành từ một dạng mây dông đặc biệt là mây dông tích điện. Một đám mây có thể kéo dài trong vài giờ, xoáy tròn trong vùng có đường kính từ 10 đến 16 km, di chuyển hàng trăm dặm và sinh ra vô số ống hút khổng lồ. Nguồn gốc của chúng là vùng khí hậu có luồng khí nóng đi lên và luồng khí lạnh đi xuống.

Đầu tiên là quá trình tương tác giữa cơn dông có chiều lên trên và gió. Sự tương tác này sẽ làm cho tầng khí nóng ở dưới di chuyển lên trên và xoay tròn trong không trung.

Tiếp đó là sự phát triển của dòng khí lạnh di chuyển theo hướng đi xuống mặt đất ở phía bên kia của cơn bão. Vận tốc của dòng khí đi xuống có thể lớn hơn 160 km/h.

Lốc xoáy là một trong những cơn dông tố kinh hoàng nhất của tự nhiên. Hậu quả nó gây ra rất nghiêm trọng.

Đặc điểm

Đường kính của lốc xoáy có thể thay đổi từ vài chục mét cho tới vài kilômét. Nhưng đa số các lốc xoáy có đường kính vào khoảng 50 m.

Trên đường di chuyển nó có thể cuốn theo (rồi ném xuống ở một khoảng cách sau đó) hoặc phá huỷ mọi thứ, kể cả những nhà gạch xây kiên cố, nên vòi rồng cũng là hiện tượng khí tượng đặc biệt nguy hiểm.

Nhìn từ xa vòi rồng có thể có màu đen hoặc trắng, tuỳ thuộc những thứ mà nó cuốn theo. vòi rồng xuất hiện ở trên đại dương thường hút nước biển lên cao tạo thành các cây nước (waterspouts).

Nguồn gốc tên gọi

Đó là hiện tượng gió xoáy rất mạnh, phạm vi đường kính rất nhỏ, hút từ bề mặt đất lên đám mây vũ tích, tạo thành hình như cái phễu di động, trông giống như cái vòi, nhưng từ trên bầu trời thò xuống nên gọi là "vòi rồng".

Trong tiếng Hán người ta cũng gọi là vòi rồng (âm Hán-Việt là "lục long quyển"). Còn tiếng Anh thuật ngữ đó là tornado có nguồn gốc từ tiếng Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha, đều có nghĩa là "quay" hay "xoáy" (gió xoáy).

Cường độ

Việc đo tốc độ gió của lốc xoáy một cách trực tiếp là vô cùng khó khăn, bởi nó có thể phá huỷ nhiều thứ xuất hiện trên đường đi. Năm 1971, ông Theodore Fujita, một nhà khí tượng thuộc đại học Chicago đã chế tạo ra một hệ thống phân biệt cấp độ của lốc xoáy dựa trên việc đo tác hại của nó đối với những công trình nhân tạo. Thiết bị được gọi là thang độ Fujita.

Độ mạnh của lốc xoáy tăng dần từ F0 đến F5. Lốc xoáy yếu nhất (F0) có thể phá huỷ ống khói và các biển hiệu, trong khi ở cấp mạnh nhất (F5) chúng có thể thổi bay những căn nhà khỏi móng.

Với cấp F4 và F5, tốc độ gió của lốc xoáy có thể lên tới 207 dặm một giờ (333 km/h) cho đến 261 dặm một giờ (420 km/h).

Hậu quả do lốc xoáy tự nhiên gây ra

Hậu quả do lốc xoáy gây ra là rất nghiêm trọng cho địa phương nơi nó đi qua. Càng xảy ra nhiều lốc xoáy và nhất là lốc xoáy cấp mạnh thì thiệt hại về người cũng như về cơ sở hạ tầng là càng lớn.

Các con số thống kê cho thấy Hoa Kỳ là quốc gia chịu nhiều trận lốc xoáy nhất trong một năm. Con số trung bình là hơn 800 cơn lốc xoáy hoạt động trong một năm, làm cho ít nhất 50 người chết. Và số lốc xoáy cấp F5 chiếm 0,1% tổng số.

Australia xếp thứ hai. Một số nước khác cũng thường có như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Anh và Đức.

Do di chuyển với tốc độ rất nhanh, cùng với gió xoáy, lốc xoáy dường như phá hủy hết mọi thứ trên đường đi của nó. Với những lốc xoáy nhỏ thì sẽ phá hủy các biển hiệu giao thông, những nhà có kiến trúc không vững. Những trận mạnh thì có thể cuốn bay cả những chiếc ô tô, những căn nhà kiên cố, phá hủy những cây cầu... và cuốn theo cả con người, con vật trên đường đi.

Những lốc xoáy gây hậu quả lớn trong lịch sử

Trận lốc xoáy lốc xoáy tồi tệ nhất ở Mỹ xảy ra ngày 18 tháng 3 năm 1925. Cùng một lúc 7 lốc xoáy đã xuất hiện ở 3 bang Illinois, Missouri, Indiana làm 740 người thiệt mạng và phá huỷ nhiều cấu trúc hạ tầng. Một thảm hoạ lốc xoáy khác cũng đáng nhớ không kém xảy ra vào ngày 3 tháng 4 năm 1974, nó là tập hợp của 148 lốc xoáy nhỏ, giết chết 315 người từ bắc Alabama đến bang Ohio.

• Ngày 12 tháng 6 năm 1899 Quận St. Croix, Wisconsin, Mỹ làm 117 người chết.
• Ngày 5 tháng 4 năm 1936 tại Tupelo, Mississippi, Mỹ làm 216 người chết.
• ngày 9 tháng 4 năm 1947 tại Woodward, Oklahoma làm 181 người chết.
• ngày 8 tháng 6 năm 1953 tại Flint, Michigan làm 115 người chết.

Cách phòng tránh

Nói chung đối với lốc xoáy, nhất là loại có tốc độ lớn việc phòng tránh là rất khó khăn.

Trong thời gian diễn ra lốc xoáy, mọi người phải ngay lập tức tìm nơi trú ẩn trong một tầng hầm hay nơi kín đáo của toà nhà như phòng họp, phòng tắm… Tuyệt đối tránh trú ẩn trong xe hơi và nhà di động bởi chúng có thể bị thổi bay bất cứ lúc nào. Không nên ở trong những nhà lớn có mái rộng như thính phòng, hay siêu thị là những nơi dễ bị sụp đổ. Nếu đang ở ngoài đường, bạn nên chui xuống một cái rãnh hay mương sâu và che đầu cẩn thận để khỏi bị thương do đất đá rơi xuống.

Trận lốc xoáy cực mạnh ở thành phố Joplin, bang Missouri, san bằng cả một khu dân cư rộng lớn, đến mức khó mà nhận ra đó từng là một thành phố.

Tại thành phố Joplin, khu vực nằm trên đường di chuyển của cơn lốc xoáy gần như bị san phẳng. Ảnh: AP

Ở khu vực này của Joplin, không có một ngôi nhà nào còn nguyên vẹn sau khi cơn lốc xoáy đi qua. Ảnh: AP

Bức không ảnh này cho thấy một khu chung cư bị san phẳng. Ảnh: AP

Người ta chỉ có thể nhận ra đây đã từng là một khu dân cư nhờ những con đường. Ảnh: AFP

Chỉ trong chốc lát, cả một khu nhà chỉ còn là một đống đổ nát. Ảnh: AP

Các công nhân cứu hộ đang đào bới để tìm những nạn nhân có thể còn đang mắc kẹt trong những đống đổ nát. Ảnh: EPA

Anh Austin Fohey rọi đèn pin để tìm người sống sót trong một căn nhà bị phá hủy. Ảnh: EPA

Các nhân viên tìm kiếm và cứu hộ của bang Missouri đang làm việc tại bách hóa Home Depot. Ảnh: AP

Anh Mark Siler nhặt nhạnh những đồ dùng còn có thể sử dụng được từ nhà người bạn có tên Clay Warden, khi một cơn lốc khác đang xuất hiện ngay phía sau. Ảnh: EPA

Tấm biển thông báo "Đường cụt", vô tình bao gồm cả "chết (dead)" và kết thúc "(end)", với cảnh nền phía sau là những đổ nát. Ảnh: AP

Anh Josh Beck, một người chuyên áp tải các xe chở tiền bọc thép, đang lấy tiền từ bên trong một cây ATM. Ảnh: AFP

Một chú gấu bông bị cơn gió lốc cuốn đi và mắc lại trên một tấm biển báo, ngay trước một ngôi nhà bị hư hại. Ảnh: AFP

Anh Craig Hawkins (trái) và cô vợ Julie tại một trung tâm sơ tán của hội Chữ Thập Đỏ. Ảnh: AFP

Với dáng vẻ đầy mệt mỏi, cô Christal Comstock ngồi trước ngôi nhà đã bị gió lốc phá hủy. Ảnh: AFP

Shayla Morris tìm được vài bộ quần áo cho đứa con nhỏ của cô trong căn nhà đã bị phá hủy hoàn toàn. Ảnh: EPA

Đồ vật rơi vỡ ngổn ngang trong căn nhà của Christopher Richardson. Ảnh: AFP

Lá quốc kỳ Mỹ bị rách tại một nhà thờ ở Joplin. Ảnh: AP

Một đám mây lớn kèm theo sấm sét kéo đến Joplin ngay khi hậu quả của cơn lốc xoáy kinh hoàng vẫn còn hiển hiện. Ảnh: AP